خاموشی یک ستاره

محمد هدایتی - سال 1392 وقتی حسن روحانی با برنامه حل مساله هسته‌ای کابینه‌اش را تشکیل می‌داد کسی در صلاحیت محمدجواد ظریف به عنوان وزیر امور خارجه تردید نداشت‌. با سابقه زیاد در وزارت امور خارجه، تسلط به زبان انگلیسی و آشنایی با تحولات بین‌الملل، ظریف واجد شرایط‌ترین فرد برای پیشبرد مذاکرات بود‌. تقریبا همین‌گونه هم شد‌. نزدیک به سه سال ظریف نفر اول کابینه بود‌. رسانه‌ها از او تصویری ساختند که گویا نماد عقلانیت ایرانی است. آن سال‌ها تصویر ظریف روی جلد مجله‌ها و سالنامه‌ها بود و البته همه جای دیگر‌. امضای توافق برجام جایگاه ظریف را نزد افکار عمومی بالاتر هم برد‌. مهم‌ترین شخصیت سال لقب گرفت و جزو محبوب‌ترین‌ها‌. برخی‌ شروع کردند به گمانه‌زنی پیرامون آینده سیاسی‌اش و اینکه او کاندیدایی مناسب برای ریاست‌جمهوری در دوران پس از روحانی است‌. ماه عسل ظریف در صحنه سیاسی ایران اما زود تمام شد‌. اراده و فشاری شکل گرفت برای کنار زدن او‌. مطرح کردن بیش از حد ظریف چندان مطلوب جناح محافظه‌کار نبود‌. آنها خواهان کاستن از سرمایه اجتماعی ظریف بودند و این کار را هم انجام دادند‌. دو استراتژی اصلی برای انجام این کار یکی زیرسوال بردن برجام و کاستن از ثمرات آن بود و دیگری سلب اختیار از ظریف در سیاست خارجی و به ویژه سیاست منطقه‌ای‌.
از همان روز امضای برجام برخی در کشور با آن مخالفت کردند‌. آنها برجام را زیر پا گذاشتن استقلال ملی قلمداد می‌کردند و باج دادن به «کدخدا»‌. در نتیجه مخالفت‌های آنها و برخی عوامل دیگر برجام چندان به اهدافش نرسید‌. در نتیجه به مرور این تلقی مطرح شد که تیم مذاکره‌کننده قرارداد بدی را امضا کرده‌اند‌. هویت سیاسی ظریف تا حد زیادی با برجام گره خورده بود و مخالفت با برجام، مخالفت با او هم بود‌. از سوی دیگر تصمیم‌گیری در حوزه سیاست خارجی به ویژه در سطح منطقه‌ای از دست وزارت امور خارجه خارج و به نهادهای دیگر واگذار شد‌. این است که در اوج بحران منطقه‌ای ظریف رهسپار سفر به آمریکای لاتین می‌شود؛ سفری که فوریت آن و حتی نتایجش معلوم نیست‌. این دو مورد جایگاه وزارت امور خارجه و به‌خصوص وزیر آن را بیش از پیش کمرنگ کرده است‌. از سال 94، سال امضای برجام، تا به امروز فاصله چندان نیست اما جایگاه ظریف در سیاست ایران بسیار تغییر کرده است‌. وزارت امور خارجه که زمانی مهم‌ترین وزارتخانه بود امروز به یکی از خنثی‌ترین وزارتخانه‌ها بدل شده است‌. ظریف فاصله از صدر تا قعر را خیلی زودتر از آنچه تصور می‌شد، طی کرد‌.
hedayati.mohammad@yahoo.com